Trong bất kỳ đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ hay bài báo khoa học nào, ba thành phần mục tiêu nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu, và đối tượng nghiên cứu đều giữ vai trò cốt lõi trong việc định hình toàn bộ cấu trúc nghiên cứu khoa học. Khi trình bày đúng chuẩn, rõ ràng và logic, ba yếu tố này không chỉ thể hiện định hướng nghiên cứu, mà còn đảm bảo độ tin cậy, giá trị học thuật và tính ứng dụng của kết quả nghiên cứu.
1. Mối quan hệ giữa mục tiêu – phạm vi – đối tượng nghiên cứu
- Mục tiêu nghiên cứu: Trả lời câu hỏi “Nghiên cứu để làm gì?” – đây là kim chỉ nam xuyên suốt quá trình thực hiện, định hướng mọi hoạt động và quyết định trong đề tài nghiên cứu, giúp người nghiên cứu không đi chệch hướng.
- Phạm vi nghiên cứu: Xác định ranh giới về không gian, thời gian, nội dung – giúp khoanh vùng khuôn khổ nghiên cứu, tránh tình trạng đề tài quá rộng, dàn trải hoặc thiếu tính khả thi trong điều kiện thời gian và nguồn lực có hạn.
- Đối tượng nghiên cứu: Cho biết chủ thể hoặc hiện tượng chính được khảo sát, đo lường và phân tích – xác định rõ đối tượng nghiên cứu giúp quá trình thu thập và xử lý dữ liệu trở nên có trọng tâm và hiệu quả hơn.
Ba yếu tố này liên kết chặt chẽ và bổ trợ nhau trong một mối quan hệ đồng tâm. Mục tiêu nghiên cứu định hướng việc xác định phạm vi, trong khi phạm vi lại giới hạn đối tượng nghiên cứu một cách hợp lý. Ngược lại, đặc điểm của đối tượng nghiên cứu cũng ảnh hưởng đến cách thiết lập mục tiêu và phạm vi. Khi xác định rõ từng phần và mối liên hệ giữa chúng, người viết dễ dàng kiểm soát đề tài, tránh lan man, đảm bảo nghiên cứu khoa học mang tính tập trung, nhất quán và hiệu quả trong cả lý thuyết lẫn thực tiễn.
2. Cách trình bày mục tiêu nghiên cứu đúng chuẩn
2.1. Nguyên tắc xác định mục tiêu nghiên cứu
- Rõ ràng, ngắn gọn, định lượng hoặc định tính được – giúp dễ dàng đánh giá mức độ hoàn thành của nghiên cứu khi kết thúc.
- Bám sát vấn đề nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu – đảm bảo tính nhất quán giữa các thành phần của đề tài.
- Phù hợp với phương pháp nghiên cứu đã chọn – tạo sự hài hòa giữa mục tiêu và công cụ thực hiện.
2.2. Phân loại mục tiêu nghiên cứu
- Mục tiêu tổng quát: Trình bày định hướng chung của đề tài, thể hiện bức tranh tổng thể về kết quả mong muốn đạt được sau khi hoàn thành nghiên cứu.
- Mục tiêu cụ thể: Phân nhỏ từ mục tiêu tổng quát thành các tiêu chí dễ triển khai, giúp người nghiên cứu có lộ trình rõ ràng để từng bước đạt được mục tiêu tổng quát.
2.3. Ví dụ mục tiêu nghiên cứu đúng chuẩn
“Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh tại TP.HCM trong năm 2025.”
3. Phương pháp trình bày phạm vi nghiên cứu hiệu quả
3.1. Tiêu chí trình bày phạm vi nghiên cứu
- Không gian: Địa điểm nghiên cứu (địa phương, khu vực, tổ chức, doanh nghiệp, cộng đồng) nơi dữ liệu được thu thập và phạm vi ảnh hưởng của vấn đề nghiên cứu đang được xem xét.
- Thời gian: Khoảng thời gian cụ thể dữ liệu được thu thập, phân tích hoặc đánh giá, bao gồm thời điểm bắt đầu và kết thúc, có thể là các mốc thời gian quan trọng liên quan đến hiện tượng đang nghiên cứu.
- Nội dung: Chủ đề hoặc hiện tượng được tập trung nghiên cứu, bao gồm các khía cạnh cụ thể được đề cập và những khía cạnh được loại trừ khỏi nghiên cứu để đảm bảo tính khả thi và tập trung của đề tài.
3.2. Ví dụ phạm vi nghiên cứu luận văn thạc sĩ
“Nghiên cứu được thực hiện tại TP. Hà Nội, trong giai đoạn từ tháng 1/2024 đến tháng 6/2025, tập trung vào phân tích hành vi mua sắm trực tuyến của nhóm khách hàng từ 25–40 tuổi, đặc biệt chú trọng đến các yếu tố tâm lý, kinh tế và xã hội ảnh hưởng đến quyết định mua sắm của họ trên các nền tảng thương mại điện tử phổ biến tại Việt Nam.”
4. Kỹ thuật xác định và mô tả đối tượng nghiên cứu chuẩn khoa học
4.1. Phân biệt đối tượng nghiên cứu và khách thể nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Là hiện tượng, sự vật, quá trình hoặc mối quan hệ được quan tâm, khảo sát và phân tích nhằm tìm ra bản chất, quy luật hoặc đặc điểm của nó trong phạm vi nghiên cứu đã xác định.
- Khách thể nghiên cứu: Là nhóm người/đơn vị cụ thể được lựa chọn để tiến hành khảo sát, phỏng vấn, quan sát hoặc thu thập dữ liệu, đại diện cho tổng thể mà nghiên cứu muốn đưa ra kết luận.
4.2. Cách viết đối tượng nghiên cứu ngắn gọn và hiệu quả
“Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh, bao gồm quá trình nhận thức, đánh giá và ra quyết định mua sắm các sản phẩm thân thiện với môi trường. Khách thể nghiên cứu gồm 300 người tiêu dùng tại TP.HCM được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên phân tầng, đảm bảo đại diện cho các nhóm tuổi, nghề nghiệp và mức thu nhập khác nhau trong dân cư thành phố.”
5. Cách viết theo ngành học cụ thể
| Ngành học | Gợi ý trình bày |
|---|---|
| Luận văn kinh tế | Mục tiêu tập trung vào hành vi tiêu dùng, mô hình kinh doanh hoặc tác động chính sách kinh tế. Cần xác định rõ các biến số kinh tế cụ thể được phân tích và mối quan hệ giữa chúng trong bối cảnh kinh tế vĩ mô hoặc vi mô. |
| Quản trị kinh doanh | Đối tượng thường là doanh nghiệp, khách hàng, hành vi quản lý nội bộ. Nghiên cứu nên làm rõ quy trình quản lý, chiến lược kinh doanh hoặc mối quan hệ giữa các bên liên quan trong môi trường doanh nghiệp được khảo sát. |
| Giáo dục học | Chú trọng đến học sinh, giáo viên, phương pháp giảng dạy, kết quả học tập. Cần phân định rõ các nhóm đối tượng tham gia nghiên cứu và mô tả chi tiết về môi trường giáo dục, phương pháp sư phạm hoặc chính sách giáo dục đang được xem xét. |
| Luật học | Tập trung vào quy định pháp luật, hành vi pháp lý, đối tượng pháp nhân. Nên xác định rõ khung pháp lý, văn bản luật cụ thể và phạm vi áp dụng của các quy định pháp luật liên quan đến đề tài nghiên cứu. |
| Y học | Phạm vi nghiên cứu rõ ràng về nhóm bệnh, thời gian điều trị, khu vực bệnh viện. Cần mô tả chi tiết về đặc điểm bệnh lý, phác đồ điều trị, thông số y khoa quan trọng và các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả điều trị được nghiên cứu. |
| Khoa học kỹ thuật | Mô tả thiết bị, hệ thống, đối tượng công nghệ rõ ràng bằng thông số. Nên cung cấp đầy đủ các thông số kỹ thuật, nguyên lý hoạt động, quy trình thực nghiệm và phương pháp đo lường, đánh giá hiệu suất của đối tượng nghiên cứu. |
6. Các tiêu chí đánh giá và lỗi thường gặp
6.1. Tiêu chí đánh giá phần trình bày chuẩn form
- Đầy đủ 3 yếu tố: mục tiêu – phạm vi – đối tượng. Mỗi yếu tố phải được trình bày rõ ràng, không chồng chéo và có mối liên hệ logic với nhau trong toàn bộ cấu trúc nghiên cứu.
- Trình bày mạch lạc, logic, đúng thứ tự bố cục nghiên cứu. Các phần phải được sắp xếp theo trình tự hợp lý, tạo nên một dòng chảy liền mạch từ vấn đề nghiên cứu đến phương pháp và kết quả dự kiến.
- Sử dụng thuật ngữ khoa học phù hợp với ngành học. Thuật ngữ cần được áp dụng nhất quán, chính xác và được định nghĩa rõ ràng nếu là khái niệm mới hoặc có nhiều cách hiểu khác nhau.
- Thống nhất giữa mục tiêu, phương pháp và kết quả mong đợi. Đảm bảo có sự tương thích giữa những gì nghiên cứu muốn đạt được, cách thức thực hiện và những phát hiện dự kiến.
6.2. Lỗi phổ biến và hướng khắc phục
| Lỗi | Giải pháp |
|---|---|
| Mục tiêu quá chung chung | Chuyển thành mục tiêu cụ thể, có thể đo lường được. Sử dụng các động từ hành động rõ ràng (như phân tích, đánh giá, so sánh) và xác định chính xác đối tượng, hiện tượng hoặc mối quan hệ cần nghiên cứu. |
| Phạm vi quá rộng hoặc thiếu chi tiết | Giới hạn lại phạm vi theo không gian – thời gian – nội dung cụ thể. Xác định rõ ranh giới nghiên cứu để đảm bảo tính khả thi và tập trung của đề tài, tránh lan man hoặc quá tham vọng. |
| Nhầm lẫn đối tượng và khách thể nghiên cứu | Xác định lại khái niệm và mối quan hệ giữa hai yếu tố này. Đối tượng là hiện tượng/vấn đề được nghiên cứu, còn khách thể là nguồn cung cấp thông tin/dữ liệu cho nghiên cứu. |
7. Câu hỏi thường gặp (FAQs)
7.1. Mục tiêu nghiên cứu khác gì với mục đích nghiên cứu?
Mục tiêu nghiên cứu là những kết quả cụ thể, rõ ràng mà người nghiên cứu mong muốn đạt được thông qua quá trình thực hiện đề tài. Mục tiêu thường được trình bày theo từng điểm chi tiết, có thể đo lường và đánh giá được. Ngược lại, mục đích nghiên cứu là lý do tổng quát, động cơ nền tảng hoặc ý nghĩa tổng thể thúc đẩy việc thực hiện nghiên cứu, thường mang tính khái quát và dài hạn hơn.
7.2. Làm thế nào để viết mục tiêu nghiên cứu ngắn gọn nhưng đầy đủ?
Để viết mục tiêu nghiên cứu vừa súc tích vừa toàn diện, bạn cần xác định chính xác vấn đề nghiên cứu muốn giải quyết, sử dụng các động từ hành động cụ thể và mạnh mẽ (như phân tích, đánh giá, so sánh, xác định, kiểm chứng, đề xuất…), đồng thời mô tả chi tiết hiện tượng, đối tượng hoặc mối quan hệ cần nghiên cứu. Nên áp dụng nguyên tắc SMART (Specific – Cụ thể, Measurable – Đo lường được, Achievable – Khả thi, Relevant – Liên quan, Time-bound – Có thời hạn) khi xây dựng mục tiêu.
7.3. Phạm vi nghiên cứu nên giới hạn như thế nào là hợp lý?
Phạm vi nghiên cứu cần được giới hạn một cách cân đối và hợp lý để đảm bảo tính khả thi của đề tài trong điều kiện về thời gian, nguồn lực và khả năng thu thập dữ liệu. Bạn nên xác định rõ ràng các giới hạn về không gian (khu vực địa lý, tổ chức, đơn vị nghiên cứu), thời gian (giai đoạn, khoảng thời gian cụ thể), và nội dung (các khía cạnh, yếu tố, biến số được đưa vào nghiên cứu). Việc giới hạn phạm vi giúp tập trung nguồn lực, tránh đề tài quá rộng dẫn đến kết quả nghiên cứu thiếu chiều sâu hoặc không đạt được mục tiêu đề ra.
7.4. Đối tượng nghiên cứu cần bao gồm những thông tin gì?
Khi trình bày về đối tượng nghiên cứu, bạn cần bao gồm tên gọi chính xác của hiện tượng/vấn đề được nghiên cứu, mô tả chi tiết các đặc điểm và thuộc tính quan trọng của đối tượng, xác định rõ khách thể cụ thể (nguồn cung cấp thông tin/dữ liệu), và nếu áp dụng, cần trình bày phương pháp chọn mẫu với các thông số như kích thước mẫu, tiêu chí lựa chọn, phương pháp phân tầng hoặc phân nhóm. Việc mô tả đầy đủ các yếu tố này giúp người đọc hiểu rõ về bản chất và phạm vi của nghiên cứu.
7.5. Có mẫu chuẩn nào để tham khảo cho việc trình bày ba phần này?
Để có mẫu chuẩn tham khảo cho việc trình bày mục tiêu, phạm vi và đối tượng nghiên cứu, bạn có thể tìm đến nhiều nguồn uy tín khác nhau. Các trường đại học, viện nghiên cứu thường công bố mẫu trình bày mục tiêu nghiên cứu cho đề tài kinh tế, mẫu đề tài xã hội học trên trang web chính thức của họ. Ngoài ra, bạn có thể tham khảo qua các luận văn đạt loại xuất sắc, các bài báo khoa học đã được công bố trên các tạp chí uy tín, hoặc sổ tay hướng dẫn nghiên cứu khoa học của các tổ chức học thuật. Việc nghiên cứu các mẫu chuẩn này sẽ giúp bạn nắm được cấu trúc, cách diễn đạt và độ chi tiết phù hợp cho từng lĩnh vực nghiên cứu cụ thể.
7.6. Tiêu chí đánh giá mục tiêu nghiên cứu chuẩn là gì?
Mục tiêu nghiên cứu chuẩn cần đáp ứng nhiều tiêu chí quan trọng: tính rõ ràng và cụ thể (diễn đạt rõ ràng, không mơ hồ hoặc đa nghĩa), tính nhất quán (phù hợp với tiêu đề và vấn đề nghiên cứu), tính đo lường được (có thể đánh giá mức độ hoàn thành), tính khả thi (phù hợp với nguồn lực và thời gian), tính logic với câu hỏi nghiên cứu, và sự phù hợp với phương pháp nghiên cứu được lựa chọn. Ngoài ra, mục tiêu cũng cần thể hiện được tính mới và đóng góp khoa học của nghiên cứu đối với lĩnh vực chuyên môn.
Kết luận
Việc trình bày đúng mục tiêu nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu không chỉ là bước đầu của một luận văn chuẩn form, mà còn thể hiện tính chuyên nghiệp và nghiêm túc của người làm nghiên cứu. Thực hiện đúng những quy chuẩn trình bày nghiên cứu, bạn sẽ xây dựng được nền tảng vững chắc cho toàn bộ công trình khoa học, giúp bài viết có khả năng thuyết phục cao và đạt hiệu quả đánh giá tốt từ hội đồng.
Nếu bạn đang viết luận văn thạc sĩ, đề tài nghiên cứu khoa học hay cần xây dựng cấu trúc bài bản cho một nghiên cứu chuyên sâu, hãy tham khảo hướng dẫn này như một quy trình xác định và trình bày mục tiêu nghiên cứu đúng chuẩn nhất.
